ብ/ጀ ቢትወደድ ኣብርሃ ንሓጺር እዋን ካብ ቤት ማእሰርቲ ኣብ ዝወጸሉ ንህዝቢ ዘስምዖ መደረ ብሓልዮት ሰብኣዊ መሰላት ኤርትራ…

ሓርበኛ ተ/ላይ ጀግና ቢተወደድ ኣብርሃ፥ ወዲ 19 ዓመት ተሰሊፉ፥ 19 ዓመት ተጋዲሉ፥ 24 ዓመት ተኣሲሩ።

ክሻ በል ክትድረር!
6ይ ክፋል
ረድኢ መሓሪ /ኣለና/ 03 ጥቅምቲ 2015

ኢሳይያስ ነጠብጣብ ኢንፍዩዥን ወዲ ኢዩ። ንዓመተ 2016 ዘስግር እስትንፋስ ድማ የብሉን። ብድሕሪ ንነዊሕ ዓመታት ናብ መቓብር ሓርበኛታት ምምልላሱን፡ ዕንባባታት ኣብ ልዕሊ ሬሳታት ምቕማጡን፣ መልኣከ-ሞት ኣለልዩዎ ኣሎ። እተን ልዕሊ ደምበ ተቓውሞ ሂወቱ ንምሕጻር ዝተቓለሳ ጀጋኑ ዊስኪን ኣረቂን ከኣ፡ ብድሕሪ ህድማ ሞላ ኣስገዶም በብተራ እናገማጠላ በል ክብልኦ ከም ዝቐነያ ሰሚዕና። ይበሃልሲ ኣሎ! ሓሚሙ፡ ተደኒሱ፡ ተኻኢሉ … መልኣከ ሞት ይቀበሎ። ዲያብሎስና፡ ነቶም ከም ሓጎስ ክሻ ዝኣመሰሉ ቀንዲ መጓዕዝቱ ይመርጾም ኢዩ።

ሰባት ንመጓዕዝቶም መምረጺ ረቛሒታት ኣለዎም። ብባህርያት፡ ብትብዓት፡ ብቅንዕና፡ ብጠባይ፡ ብእምነት፡ ብኣፍልጦ፡ ብመልክዕን ቁመናን ወ.ዘ.ተ.። ኢሳይያስ ግን መጓዕዝቱ ብትውልዲ ዝብጽሕዎ፡ ቀዳሞት መሻርኽቱ ኢዮም። ኢሳይያስ መበቆላዊ ዘርኡ ዘይጎሲ ሓደገኛ መስቆርቆሪ ኢዩ። ካብ ዝውለድ ክሳብ ሎሚ፡ ዘርኡ ትግራዋይ ምዃኑ ከኣ ምንም ፍንጪ ኣርእዩ ኣይፈልጥን ኢዩ። ህዝቢ ኤርትራ ትግራዋይ ምዃኑ ከይፈልጦ ከኣ፡ ሓደ ካብቲ ከይደቀሰ ዝሓድረሉ ቃንዛ ኢዩ።

ስለምንታይ ግን ኢሳይያስ ከምኡ መሪጹ? ብኩሉ ወገንካ፡ ወይ ብሓደ ወለዶኻ ኤርትራዊ፡ ትግራዋይ፡ የመናዊ፡ ሱዳናዊ፡ ጥልያናዊ ወ.ዘ.ተ. ምዃን’ኮ ክብሪ ኢዩ። ብፍላይ ንሕና ኤርትራውያን ከበሳ ምስ ትግራይ መዳውብቲ ጥራይ ዘይኮንናስ፡ መዋስብቲ እውን ኢና’ኮ። እዚ ክዉንነት እዚ ስለምንታይ ተኻሒዱ? እምበኣር ኢሳይያስ ክበጽሖ ዝደሊ ጥርዚ ስለዝነበሮን ዘለዎን፡ ‘ሰብ ናብ ሰቡ፡ ዝብኢ ናብ ገረቡ’ ከም ዝበሃል፣ መጓዕዝቱ በዓል ክሻ ምዃኖም ካብ ዝፈልጥን ሰቡ ካብ ዘለሊን ውሑድ ዓመታት ኣይኮነን።

ንሕና ተጋደልቲ ኣብ ሜዳ ንዝውለዱ ዝነበሩ ደቅና፡ ደጀን፡ ናቕፋ፡ ፍትሒ፡ ታሪኽ፡ ፈንቅል፡ ሳሊና ወ.ዘ.ተ.. ዝብሉ ኣስማት ከነውጽኣሎም እንከለና፣ ንሱ ግን ዓሻ ኣይኮነን፣ ሰንሰለት ወለድኡ ንምልቃብ፡ ንቦኽሪ ወዱ “ኣብራሃም” ዝብል ናይ ኣቦ ሓጉኡ ስም ኢዩ ኣውጺኡሉ። ኣዒንቲ እንከለዎ ዘይርኢ፡ እዝኒ እንከለዎ’ውን ዘይሰምዕ ህዝቢ ኣለና’ሞ፡ ምሕረት የውርደሉ ምባል ኣኻሊ ኣይኮነን። ኣምላኽ ንህዝቢ ኤርትራ ሳልሳይ እዚኒን ሳልሳይ ዓይኒን ይሃቦ።

ኢሳይያስ፡ ንተጋዳሊት ሳባ ሃይሉ’ውን ኣብ ዓንበርቦብ ብባሕቲ ግንቦት 1985 ዓ.ም. ዘርኢ ቆጺሩ ኢዩ ተመርዕዩዋ። ዘርኡ ኣለልዩ ክምርዖ መሰሉ ኢዩ። ብሰበብ ዘርኢ ዝተሰርሐ ጉጅለ ክሻን ማንከይን ግን፡ ዕንወት ሃገር ኢዩ ኣኸቲሉ። በዓል ክሻ ምሻ ብትግሃት ንህዝቢ ኤርትራ እንተዝመርሕዎ፡ ንህዝብና ሰላምን ራህዋን እንተዘውርድሉ፡ ሕድሪ ስዉኣትና እንተዝትግብሩ፡ እቲ ኩሉ ዝረኣናዮ መሰክሕ ገበናት እንተዘይፍጽሙ፣ ‘መለሳ ጣይታ ብኩዖ’ ከም ዝበሃል፡ ናይ ኣስማትን ወለዶን ጉዳይ ኣምበይምሃለወናን። በዓልቲ ቤቱ ንጋኔን፡ ሳባ ሃይሉ ኣብ ቤት ትምህርቲ ካድር መማህርተይን ኣብ ግንባር ሰሜናዊ ምብራቕ ሳሕል ውፍይቲ ጓል ኣሃዱየይን ኢያ ነይራ።

ጅግና ተጋዳሊት ሳባ፡ ንውዕሎ ጅግንነታ ኣነ ቀዳማይ ምስክር እየ። ሳባ ኣብ ዕዳጋ ሓሙስ ተወሊዳ ዝዓበየት ጓል ኣቶ ሃይሉ ኢያ። ኩሉ ናይ ቀደም ነባሪ ኣስመራ ከም ዝፈልጦ ከኣ፡ እንዳ ኣቶ ሃይሉ፡ “ሃይሉ ዓጋመ” ዝብል መጸውዒ ስም ከም ዝነበሮም ዕዳጋ ሓሙስ ይመስክሩ። ስዉእ ሃይለ ሃይሉ፡ ሓዋ ንሳባ፡ “ዓረቦ” ዝብል ፍሉጥ ሳጓ ዝነበሮ ተጋዳላይ ኢዩ ዝነበረ። እቲ ኣብ ውግእ ስንስሕለ /ከባቢ ብሹኳ/ ዝተሰውአ፡ ባዕለይ ዝቐበርኩዎ ጅግና ሃይለ ዓረቦ ሓዋ ንሳባ ንዘለኣለም ይዘከር። ሃይለ ተመሃራይ 2ይ ዓመት ዩኒቨርሲቲ ኢዩ ነይሩ። ኣብ ኣስመራ እንከሎ ቀንዲ ስሙ፡ “ሃይለስላሴ” ኢዩ ዝነበረ። ምስ ምስላፉ “ሃይለስላሴ” ዘይቅብልቲ ስም ስለዝነበረት ከኣ፡ ሙሉእ ስሙ “ሃይለ ሃይሉ” ተባሂሉ ይጽዋዕ ነበረ። ብሰንኪ ኢሳይያስን ኣኽላባቱን ዝገብርዎ ዘለዉ ምድንጋራት ንምብራህ ኢለ ስም ጅግና ስዉእ ሃይለ ዓረቦ ብምልዓለይ ከኣ፡ ይቕሬታ ነቲ ስለ ናጽነት ኤርትራ ሂወቱ ዝኸፈለ ጅግና።
ሎሚ ኣብ ዘመነ ክሻ፡ ዘመነ ምድህላል፤ በዓልቲ ቤቱ ንገበነኛ ኢሳይያስ ኣብ ክንዲ “ሳባ ሃይሉ” ሃይሉ ዝብል ስም ከየፍልጠና ተባሂሉ ያኢ! “ሳባ ሃይለ” ተባሂላ ከም እትጽዋዕ ተጻዒሩሉን ተቐዪሩን ኢዩ። ኣብ ጉግል ብዛዕባ ስድራ ቤት ኢሳይያስ ኣብ እትፍትሽኩ ግዜ፡ ስም በዓልቲ ቤቱ ኣብ ክንዲ ሳባ ሃይሉ፡ ናብ “ሳባ ሃይለ” ኢዩ ተቐይሩ ዘሎ። ስለምንታይ ግን ክሳብ ክንድዚ ሽቑረራ?

ናብ ጉዳይ ‘ክሻ በል ክትድረር’ ዶ ክንምለስ። እቶም ካልኦት ኢሳይያስ ህዝቢ ንምብትታን ዝሓርዮም መሳርሕቱ፡ ሰረት እምነቶም ኣጥፊእካ ምጥፋእ፡ ዝብል ኢዩ። ሕልና ኣልቦ ዝኾኑ ዓዋሉ፡ ሓሰውቲ፡ ተጀሃርቲ፡ ሰኽራማት፡ ሃይማኖታዊ እምነት ዘይብሎም ከሓድያን ኢዮም። ኣእዳዎም ብደም ንጹሃት ደቀባት ዝተሓጽቡ ዜጋታት ኢዮም። ብዙሕ ግዜ ብዛዕባ ኢሳይያስ ብወለዶ ዝገብሮ ስዉር ምትእኽኻብ፡ ካብ ጭቡጥ ታሪኽ ተበጊሰ እጽሕፍን እዛረብ እየ። ገለ ሰባት ኣነ ንዝጽሕፎ ጉዳይ ምትእኽኻብ ብትውልዲ፡ “…ኣብዚ ዘለናዮ ዘመን፡ ብወለዶ ምጽሓፍን ምዝራብን ኣየድልን ኢዩ” ይብሉ። ብምትእኽኻብ ወለዶ ዝመጽእ ዘሎ ከቢድ ደመና ግን፡ ጽባሕ ቢጊሓት ዘውርዶ ኣይሂ ክንርኢ ኢና። ሳልሳይ እዚኒን ሳልሳይ ዓይኒን ይፍጠረሉ ንህዝቢ ኤርትራ!

ወላ’ኳ ብዙሓት ኣኽላባት ንኢሳይያስ፡ ንክሻ፡ ንየማነታትን መሰልቶምን ከጸባብቑ፡ ዝተፈላለየ ኣዝማልቶታት እንተቐብኡ፡ መበቆልን ታሪኽን ግን ብዝብጽበጽ ቀለም ኣይድፈንን ኢዩ። እምበኣር ናብዚ ዘመነ ክሻ፡ ‘ክሻ በል ክትድረር’ ዝብል ቴማ ዝበጻሕናሉ ቀንዲ መሳልል፣ እዋሕስ አግብእ! ምትእኽኻብ ብትውልዲ ኢዩ። ኢሳይያስ ከምዚ ኢዩ ዝገብር ዝነበረን ዘሎን። ከም ክሻ ዝኣመሰሉ ክእክብን ናብ ዝለዓለ ሓላፍነት ከደይብን እንተኾይኑ ድማ፡ ነቶም ቀንዲ እሕሕሕ! ክብሉ ዝኽእሉ ደቀባት ከጽንት ነይሩዎ። ነዚ ብዝምልከት፡ ብልክዕ ምስክርነት ዘየድልዮ ሓቂ ከኣ፡ ተራ ክሻን የማነታትን ህያው ኣብነት ኢዩ።

ሰኽራማት ጀነራላት ከኣ፡ ብሰንኪ እቲ ኢድ ኢሳይያስ ሒዞም ዝሓረድዎ ክሳድ ንጹሃት ደቂ ኤርትራ፡ ከየደቀሶም ስለዝሓድር፣ ጥፍኣት ይኹን ልምዓት ምስ መራሒኦም ኢዮም መሪጾም። ምርጭኦም ድማ ንህዝቢ ኣርእዮሞ ኢዮም። መራሕቶም ዝነበሩ ገዳይም ሰብ ተመኩሮ እናረኣዩን እናሰምዑን ናብ ዒራ ዒሮ ኣሲሮሞም። ንክሻ ኣንጊሶም ድማ፡ ኣብ ብርኩ ሰጊድ-ሰላም ኢሎም ሓሞቶም ኣፍሲሶም። ምእሳርን ምጥፋእን ጉጅለ 15፡ ከም ምድፋን ማይ ምድረ-በዳ፡ ምቕባር ሰባት ማለት ምጥፋእ ማሕሙድ ሸሪፎ፡ ኣስቴር ፍስሓጽዮን፡ ጴጥሮስ ሰለሞን፡ ሃይለ ወልደንስአ፡ ወዲ ኬክያ፡ ሚርያም ሓጎስ፡ ዑቕበ ኣብራሃ፡ ብርሃነ ገረዝግሄር፡ ሓምድ ሕምድ፡ ጀርማኖ ናቲ፡ ሰናይት ደበሳይ፡ ፍስሃየ ጆሽዋ ወ.ዘ.ተ… ምቕባር ሰባት ጥራይ ዘይኮነስ፡ ኣድማሳዊ ዕንወት መንነት ኣኸቲሉ ኣሎ።

ብድሕሪ ምእሳር ጉጅለ 15፡ ኢሳይያስ ብዕምቆት ኣስተንፊሱ ኢዩ። ሽዑ ዝነበረ ሸበድበድን ስኽራንን ከኣ ንበይኑ ኢዩ። ጋኔን! ኣብ ባር ሻምሮክ ብዊስኪ ምስ ተሓጽበ፡ “…ሎሚ ኣብዛ ሃገር ደው ኢሉ ዝሸይን ሰብኣይ የለን። እቶም ንኸውን ኢና ኢሎም ዝንየቱ ዝነበሩ ከኣ፡ ናብ ጎዳጉዲ ኣእቲናዮም ኢና” በለ። ኤርትራ ደው ኢሉ ዝሸይን ሰብኣይ ስለዘይተረፋ ካኣ፡ ኣብ ዘመነ ክሻ ‘ክሻ በል ክትድረር’ ተባሂሉ ኣሎ።

ሞክ ክናና ንኢሳይያስ!

ይቕጽል …

ስርዓት ህግደፍ ግርማ ከተማ ኣስመራ የዕኑ 


እታ ብ እትውንኖም ጥነታዋያንን ታሪኻውያንን ህንጻታት ኣፍሪቃዊት ሮማ ተባሂላ እትጽዋዕ ከተማ ኣስመራ፡ ብሰንኪ እቲ ስርዓት ህግደፍ ዝኽተሎ ዘሎ ኣዕናዊ ኣካይዳ፡ ካብ ግዜ ናብ ግዜ ግርማኣ ተጥፍእ ከምዘላ ኣብዚ ቀረባ ካብ ኤርትራ ዝመጹ ግዱሳት ኤርትራውያን ዝበጽሓና ሓበሪታ የረጋግጽ። 
እዞም ብግዜ መግዛእቲ ጥልያን ዝተሃንጹ ህንጻታት ብብዙሓት ናይ ስነህንጻ መሃንድሳትን ኣርክተክተራትን ብዙሕ ጠመተ ዝወሃቦም ቅርስታት እዮም። ነዞም ጥንታውያን ህንጻታት ንምዕቃብን ንምሕዳስን ከኣ ካብ መፋርቕ 1999 ኣቢሉ ካብ ባንክ ዓለም ናይ ገንዘብ ሓገዝ ዝተሰልዓሉ ካርፕ ዝብሃል ፕሮጀክት ይሰላሰል ነይሩ አዩ። እንተኾነ ግን እቲ ፕሮጀክት ኣብ ዓመት 2004 ኣቋሪጹ። በዚ ከኣ እቶም መስሕብ በጻሕቲ ብምዃን ኣብ ምምዕባል ቱሪዝምን ቁጠባ ሃገርናን ዓቢ ተራ ክጻወቱ ዝግብኦም ጥንታውያን ህንጻታት ብሰንኪ እቲ ዝስእንዎ ክንክንን ጽገናን ኣብዚ እዋን ዕርቃኖም ወጺኦም ካብ ዝበኣሰ ናብ ዝኸፍአ ደረጃ የምርሑ ኣለዉ። እዚ ኣብ ታሕቲ እትርእይዎ ዘሎኹም ስእሊ ህልዊ ኩነታት ናይታ ፓልሶ እንዳ ኣባ ሓበሸ ተባሂላ እትፈለጥ ሓንቲ ካብ ጥንታውያን ህንጻትት ርእሰ ከተማና እያ።

ብዘይካ እዚ እቲ ብድሕረይ ሳዕሪ ኣይትብቆላ ዝሕመረቱ ፖሊሲኡ ንምትግባር ከይደቀሰ ዝሓድር ዘሎ ገበነኛ ስርዓት ንጥንታውያንን ታርኻውያንን ህንጻታት ዕርቃኖም እንዳ ወጹ ስቕ ኢሉ ኣብ ምርኣይ ጥራይ ከይትሓጽረ፡ ካብ መጨረሽታ ወርሒ ናይ ዓመተ 2014 ኣትሒዙ ነቶም ብዓቕሚ ዘለዎም ኤርትራውያን ኣብ ዝተፈላልየ ከተማትትን ከባቢ ኣስመራን ዝተሃንጹ ህንጻታት ኣብ ምዕናውን ምድምሳስን ተዋፊሩ ከምዘሎ ኩሉ ዝዝክሮ ፍጻሜ እዩ። ከም መቐጸልታ ናይዚ ከኣ ኣብዚ ዝሓልፈ ወርሒውን ብብርክት ዝበለ ሚልዮናት ናቕፋ ብኣርባዕተ ሰብ ሃብቲ ኤርትራውያን ዝተገዝአት እሞ ድሕሪ ዝፈሰሰላ ዘይተኣደነ ርእሰማልን ርሃጽን ኣብ መዝዛም በጺሓ ንስራሕ ክፍቲ ንምዃን ትዳለወሉ ዝነበረት ኣብ ከባቢ ሹቕ እትርከብ ሓዳስ ህንጻ ብስርዓት ህግደፍ ከም ዝዓነወት ብስእሊ ተሰንዩ ዝበጽሓና ዜና የረጋግጽ። ነቶም ውሕስነት ዘይብሉ ናይ ወፍሪ ፖሊሲኡ ኣሚኖም ሃብቶም ዘፍሰሱ ኤርትራውያን ከኣ ወላሓደ ርትዓዊ መኽንያት ከምዘይተዋህቦም እቲ ዝበጽሓና ሓበሬታ የረድእ። እቶም ሃብቶም ንባዶ ዘፍሰሱ ኤርትራውያን ከኣ ብጭንቀትን ጣዕሳን ተዋሒጦም ከም ዘለዎ እቶም ግዱሳት ይሕብሩ።ካልእ ምሲዚ ኣብ ዝተኣሳሰራ ሓበሬታ ኣብዚ እዋን ኣስመራ ናይ ከተማ ስርዓት ዘጥፈአት ከተማ ከም ዝኾነት እቶም ፈጋዕጋዕ ዝበሉ ማርሻ ቤድታታን፡ ኣብ ጎደናታት ዝዕንገሉ ዘለዎ ናይ መጽዓን እንስሳታትን ዝምስክርዎ ሓቂ እዩ።

መስልን ፍትሕን ዜጋታትና ኣረጋጊጽና ን ሃገርና ብቑጠባዊ መዳይውን ንቕድሚት ክንወስዳ እንተ ድኣ ኮይና፡ እቶም ድሮ ተረኺቦም ዘለዎ ጸጋታትን ብሕጂ ክርከቡ ዝኽእሎ ሃብታታ ተፈጥሮና ሓንሳብን ንሓዋሩን ከይተጓሕጉሑ ከለዉ መታን ከነርክቦም፡ ሎሚ ልዕሊ ዝኾነ እዋን ሓድነትና ኣትሪርና ንምልኪ ክንስዕር ይግብእና።



ፕሮጀክት ዓርቢ ሓርነት

Residents of Asmara, Eritrea’s capital reputed for its Modernist architectural heritage lament the city’s decline as the regime obstructs crucial maintenance of the buildings that gained the city its reputation as ‘Little Rome’ where Italian architects freely experimented daring and innovative designed in the 1930s.

In recognition of the importance of this heritage the world bank funded projects to conserve and maintain these buildings, however these project and other similar initiatives seem to have ground to a halt as many buildings stand derelict and devoid of their potential as tourist attractions.

A case in example is the historic Asmara Icon known locally as Palaso Aba Habesh, in a picture given by a recent Asmara visitor. The building is in total decline and in dyer need of maintenance and conservation, however the regime’s policy prevents any building and construction projects to be undertaken by citizens. As a consequence many residential buildings constructed by individuals to salivate the severe housing shortage in the city are being demolished without regard for the economic and social damage that this is causing residents.

In 2014, in a rare case of private initiative to modernise and conserve old buildings four individuals bought to renovated a building in the commercial heart of the city deploying resources estimated in millions of ’Nakfas’, however as the building work was nearing completion and the building almost ready for commercial use officials ordered its demolition and the result is total dereliction of the building as seen in the picture.

Asmara residents note that all of this adds to the hopelessness in the city and fuels the exodus of the young and resourceful citizens.

Project Freedom Friday

Eritrea – Anwar Ali – kalsina | ቃልስና – New Eritrean Music 2015